Монголия кулъязмаларын өйрәнүгә багышланган дискуссия клубы утырышы 25 сентябрьдә КФУның шоу-румында Казанда монгол теле һәм әдәбияты кафедрасы оешуга 185 ел һәм бу көннәрдә КФУда узучы Рәсәй академик көнчыгышны өйрәнүгә 200 ел тулуга багышланган беренче Ковалевсекий укулары кысаларында үтте.
Билгеле булганча, Рәсәйдә монголияне өйрәнү белеме кафедрасы беренче мәртәбә Казан университетында ачыла һәм аңа нигез салучы булып танылган монголияне өйрәнү белгече, профессор, соңыннан Казан университеты ректоры Осип Михайлович Ковалевский тора. Ул үзенең юлын Санкт-Петербургта дәвам итә, анда монголияне өйрәнү белеменең классик мәктәбе төзелә, һәм хәзер Невадагы шәһәрдә иң күп санда монгол кулъязмалары һәм ксилографлары саклана.
Бүген билгеләнгән тема буенча дискуссиягә Рәсәй Фәннәр академиясенең Көнчыгыш кулъязмалары институтында эшләүче монгол кулъязмаларын өйрәнү өлкәсендә әйдәүче белгечләр чакырылган иде. КФУның шоу-рум мәйданчыгында узган дискуссиядә РФАнең Көнчыгыш кулъязмалар институтының Үзәк Азия секторы мөдире Ирина Кульганек, РФАнең ККИ Үзәк Азия секторы өлкән фәнни хезмәткәре Наталия Яхонтова, РФАнең Үзәк Азия Инвестиция-венчур фонды секторы фәнни хезмәткәре Наталия Ямпольская, РФАнең Үзәк Азия Инвестиция-венчур фонды секторы фәнни хезмәткәре Дмитрий Носов, РФАнең Көнчыгыш кулъязмалары институтының Ерак Көнчыгыш бүлеге мөдире Татьяна Пан катнашты, ә алып баручы ролендә КФУның Халыкара мөнәсәбәтләр институтының алтаистика һәм кытай белеме кафедрасы профессоры Рамил Вәлиев чыгыш ясады.
Шоу-румда алар монгол кулъязмаларының кайда саклануы, ничек тупланулары, Петербургка ничек килеп эләккәнлекләре, кемнәр тарафыннан һәм ничек өйрәнелүләре, кайсы язма һәйкәлләрнең аеруча кыйммәтле саналуы һәм галимнәрдә кызыксыну уятулары, хәзерге вакытта монголияне өйрәнү белеме галимнәре алдында нинди мәсьәләләр торганлыгы һәм киләчәккә булган перспективалар турында сөйләделәр.
Әйтик, Ирина Кульганек Рәсәй Фәннәр академиясенең Монгол кулъязма фондында бүген 9000нән артык документ саклануы турында белдерде. Фонд ике өлештән тора. Беренче өлеш 1955 елга кадәр формалаштырылган һәм ул Казан диния академиясе, Азия Департаменты кулъязмаларыннан( барлыгы 9 коллекция) һәм шәхси фондлардан гыйбарәт. Икенче өлеш 1955 елдан соң формалаштырылган – аңа Тибет фонды, шәхси фондларның кулъязмалары кергән. Кулъязмалар тематикасына килгәндә, алар бик күп төрле: халык сүзчәнлеге, нәфис әдәбият, тарих, хокук, рәсми һәм административ-хуҗалык документлары, шәхси документлар һәм хатлар, будда канунчылык әдәбияты, будда культы һәм йола әдәбияты, буддага карамаган культ, йола әдәбияты, филология, география, астрономия, медицина, астрология һәм багуга мөнәсәбәтле документлар.
Үз чиратында, Наталия Ямпольская, Наталия Яхонтова һәм Дмитрий Носов бу гаять зур фондта сакланучы теге яки бу архив материалларының үзенчәлекләре турында сөйләделәр. Аерым алганда, Наталия Ямпольская кайбер документларның тышкы кыяфәте турында да сөйләде, иң иртә сакланып калган кулъязмалар кәгазьдә түгел, ә пальма битләрендә язылганнарын, чөнки бу вакытта Монголиядә кәгазьнең әле булмавын искә төшерде. Ә менә 13 гасырда инде дәүләттә китапларны ишәйтү осталыгына ирешәләр – кирәкле текст тулысынча агач борыска киселгән һәм шул рәвешле буяулар ярдәмендә аның басмасы җитештерелгән.
Ә Рәсәй Фәннәр академиясенең ККИда маньчжур язуын укый белә торган бердәнбер белгече Татьяна Пан үз чыгышында Монголиянең өч гасырдан артык үз дәүләтчелеге булмаганлыгы һәм аның Цино маньчжур империясенә кергәнлеге һәм Монгол кулъязмалары фондында сакланган маньчжур кулъязмалары турында сөйләде. Аерым алганда, ул маньчжур теле бүгенге көнгә кадәр исән, ләкин зур булмаган территориядә генә милли азчылык тарафыннан кулланыла, дип билгеләп үтте. Аны югалтудан дәүләт тарафыннан күрелә торган махсус чаралар саклый. Әйтик, маньчжур телендә эшли торган радиостанция булдырыла.
Дискуссиягә йомгак ясап, анда катнашучылар залдан рәсәй монголияне өйрәнү белеменең киләчәген ничек күрүләре турындагы сорауга җавап бирделәр. Мәсәлән, Ирина Кулганек, барыннан да элек, бу өлкәдә рәсәй фәне үз эшчәнлеген туктатырга җыенмый, ә Рәсәй Фәннәр академиясенең Монгол кулъязма фонды документларын җентекләп өйрәнү таләп итәлә, дип билгеләде. Үз чиратында, Рамил Вәлиев бу өлкәдә белем бирү эшчәнлеген үстерүгә басым ясады, аерым алганда, КФУның әлеге юнәлештә, киләчәктә профильле белем бирү программалары булдырып, адым ясарга җыенуын җиткерде.